Patent/F.Model Hukuku

Patentlerde merkez kavram, patentin konusunu oluşturan buluştur. Patent, teknik yönü olan buluşlara verilir. Teknolojik ilerlemelere ilişkin korumanın sınırlandırılabileceği endişesiyle yasal düzenlemelerde buluşun tanımı yapılmamıştır. Bir tanım vermek gerekirse buluş, teknik bir problemi çözen ve yenilik özelliği taşıyan insan fikridir. Buluş, teknik alanda spesifik bir problemin çözümüdür.

Aynı teknik probleme farklı çözümler üretilebilir. Dolayısıyla aynı soruna ilişkin birden çok buluş yapmak mümkündür. Örneğin, bir tükenmez kalemin ucu dışarıya bastırılarak ya da döndürülerek çıkarılabilir. Yine bir kişi ABS fren sistemini bulduysa başka birisi ASR ya da başka bir fren sistemini bulabilir. Bu fren sistemlerinden her birine, koruma şartlarını taşımak kaydıyla ayrı ayrı patent belgesi alınabilir. Çünkü az önce de belirtildiği gibi teknik bir probleme (örneğimizdeki kalemin ucunu dışarıya çıkarma ya da arabanın durmasını sağlama problemine) birden çok çözüm üretilebilir.

Patent, sanayiye uygulanabilir bir buluşun sahibine, resmi organlarca düzenlenen ve izinsiz kullanımları belirli bir süre engelleme yetkisi veren resmi nitelikte bir belgedir. Dar anlamda belgeden doğan hakka patent denir. Geniş anlamda ise patent, hem buluş üzerindeki tekel niteliğindeki hakkı (patentten doğan/patent hakkını) hem de bu hakkı ispatlayan belgeyi (patent belgesini) ifade eder. Tasarım ve marka gibi sınaî haklara verilen belgelere de zaman zaman hatalı bir şekilde patent denilmektedir. Oysa tasarım ve marka belgeleri patent belgesinden tamamen farklıdır.

Bir buluşa patent belgesi verilebilmesi için söz konusu buluşun yeni, tekniğin bilinen durumunu aşması ve sanayiye uygulanabilir olması gerekir.

Faydalı model koruması, patent hukukunun bir parçasıdır. Faydalı model, küçük buluş ya da küçük patent (utility model-petty patent) olarak da isimlendirilir. Küçük buluşlara, patentlere oranla daha ucuz, hızlı ve basit bir tescil sistemi öngörülerek faydalı model koruması sağlanmaktadır. Esneklik, belgelendirmedeki hız ve karmaşık işlemlerin yokluğu gibi özellikleri nedeniyle faydalı modeller KOBİ’lerin ihtiyaçlarına uygundur. Patentin koruma şartlarını taşıyan bir buluş, faydalı model korumasından yararlanabileceği gibi patentin koruma şartlarını taşımayan, ancak yine de teknik alanda ilerlemeler sağlayan küçük buluşlar da korunmalıdır.

Firmalar, yaptıkları Ar-Ge çalışmalarıyla, teknik alanda yararlı gelişmeler kaydetmektedir. Bu gelişmeler patent korumasının şartlarını karşılamayabilir. Pazardaki başarının anahtarı, tamamen yeni ürün geliştirmenin yanında, var olan ürünlerde değişikliklere gitmektir. Bu değişikliklerin düzeyi patent mevzuatında olduğu kadar yüksek tutulursa, yapılan bazı değerli çalışmalar korumasız kalacaktır. Kısacası, patent korumasının cevap veremediği bir grup buluş vardır ki, bunların da koruma altına alınması gerekir. Bu ihtiyacı karşılayacak olan ise faydalı model korumasıdır.

Faydalı model hakkı, tescilli bir hak olup teknik ve fonksiyonel buluşlarda sahibine tekel niteliğinde yetkiler verir. Faydalı model mevzuatı, teknik buluşları koruduğundan dolayı, ürünlerin dış görünümünü koruyan tasarım korumasından ayrılır. Tasarımlar, ürünün görünümü; patentler (ve faydalı modeller) ise ürünün çalışma prensibiyle ilgili kavramlardır. Patent ve faydalı model hukuku ürünlerin özgün üretim tekniklerini, tasarım hukuku ise ürünlerin özgün şekillerini konu alır. Hem faydalı model hem de tasarımlarda yenilik kriteri aranmakla birlikte bu iki koruma sisteminde yenilik kavramından tamamen farklı şeyler anlaşılmaktadır. Zira faydalı modellerde teknikteki yenilikler korunurken, tasarımlarda ürünün görünümündeki yenilikler/farklılıklar korunur. Bununla birlikte faydalı model ve tasarım koruması uygulamada zaman zaman birbirine karıştırılmaktadır.

Faydalı modeller, koruma şartları bakımından buluşun yeni olması, sanayiye uygulanabilir olması yönleriyle patente benzer. Ancak patentten farklı olarak faydalı modellerde, buluş basamağı (inventive step) şartı aranmadığı gibi koruma şartları bakımından inceleme de yapılmaz. Faydalı model hakkı, sahibine patent tipi bir koruma sağlar. Geleneksel olarak bu iki hak birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Gerçekten her iki hakkın konusu da buluşlardır. Bu nedenle bu hakları düzenleyen hükümlerin benzer olması da doğal karşılanmalıdır. Buna karşılık faydalı model başvurusundaki sürecin, köklü bir şekilde patentten farklılaştırılması, faydalı modellerin maliyetinin düşük olmasını ve tescil sürecinin de hızlı ve pratik olmasını sağlar. Bu da özellikle KOBİ’ler için büyük bir fırsata dönüşür. Ne var ki, ülkemizde sistem özellikle yerli firmalarca kötüye kullanılmaktadır.